Tüze (Özet) : Tüze, her şeyden önce bir düzen demektir. Ancak hukukun öngördüğü düzen, fiilen gerçeklesevinçli bir düzen değildir. Tüze, maşer zarfında insanların bihakkın nasıl davrandıklarını değil, nasıl davranmaları gerektiğini gösterir. Tüze, kendisine uyulmak ve uygulanmak kucakin vardır. Adalet değeri nedeniyle, insanlar arası ilişkileri bir düzene vazetmek, sosyal dirimın gerçekleşmesini elde etmek ister. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Tüze düzeni, doğduğu andan itibaren ferdin huzursına onaylama edilmesi ve uyulması gereken, kesin sağlıklı kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği gibi, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle maşer zarfında insanların tasarruf ve davranışlarının dostluk kurallarına uymaması, her ahit mümkündür. “İşte dostluk, âdem evladı davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir yöntem, bir bütündür.” İnsan-âdem evladı, âdem evladı-huy ilişkilerinin insanlığın müşterek çıkarı ve huzuru kucakin evrensel ilkelerle güvence şeşna kızılınmasıdır. Tüze, âdemiyet seviyesi kucakin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine biröte görüş ortaya atılmıştır. Bunlar kaynağı: tanrı, sınıf çıkarları, maşer sözleşmesi, huy ve insanlar olarak belirten mütalaalerdir. Tüze Nedir Tüze, toplumun umumi menfaatini veya fertlerin ve toplumun müşterek iyiliğini elde etmek için konulan ve amme gücüyle desteklenen kaide, tanrı ve seçimın kâffesidür. Daha geniş bir teşhismıyla dostluk, adalete yönelmiş sosyal yaşlakin düzenidir. Tüze Lügat Medlulı Tüze kelimesi Arapça “tanrı” kökünden gelir ve tanrı kelimesinin çoğşanlı olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Zenciçda “tanrı” kelimesinin çoğşanlı “ilenme’kak”tır. Türk Yürek Kurumu’na bakarak dostluk kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım güçlükleü belirleyen yasaların kâffesidür”. Bunun dışında hukukun “haklar” anlamı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, hukuk anlamında da kullanılır. Teknik Medlulı Tüze dönemden döneme değişmiş olduğu kucakin hala doyurucu bir teşhism yapılamamıştır. Kant “Tüzeçular hala hukukun teşhismını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok onaylama edilen teşhismı ise: “Muayyen bir zamanda sınırlı bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması mevki zoruna (müeyyide) ilgilanmış kurallar kâffesidür.” Ilmî bir disiplin olarak dostluk, kendi zarfında esas olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun zevat arası ilişkileri bahis alan kısmına Özel Tüze, zevat ile mevki veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Kamu Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Uygar Tüze, Tecim Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna tahsisat Esas Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku amme hukukunun esaslıca zir dallarıdır. Tüze Kuralları ve Özellikleri Hukuku öteki toplumu düzenleyici kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik mevki tarafından güvenceye kızılınmış ve cebri yaptırımlara mevla olmasıdır. Tüze kuralları âdem evladı davranışlarını düzenler ve bulunmuş olduğu toplumun kırat kazalarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sayesinde kabil nitelikteki bilcümle durumlarda uygulanması sağlanır. Yapmış oldurım (Müeyyide) Tüze alanında yaptırım amme gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek kucakin kullanılır. Tüze düzenini sağlamayı ve korumayı lakinçlayan yaptırımlar gene dostluk düzeninin öngördüğü şekilde namına getirilir. Maddi ve manevi yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken manevi yaptırımlar bu durumları dikilmek kucakin kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, cezaevi ve mangiz cezaları; temel hukukunda siyasetten men, kazanç yama; vergi hukukunda vergi ve kaçakçılık cezaları gibi ayrı ayrı dostluk dallarında ayrı ayrı yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile ait çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; dimaği bir irade olarak gharabelik kuramlar, irade dışı olarak gharabelik kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazenlar felsefik değil ortaya konduğu devrin problemlerını çözmek veya siyasal mütalaaleri dostluk biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali türe olan dostluk, umumi olarak şu şekilde teşhismlanabilir: “Tüze, adalete yönelmiş sosyal bir yaşlakin düzenidir.” Bu teşhismdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu namına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, kılgısal yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak maksut, hukukun sosyal dirimı düzenleyip insanların amerikan barış ve güvenlik zarfında bir arada yaşamalarını sağlamaktır. 2. Kılgısal Yarar (Sosyal İhtiyaçların Içinlanması) Hukukun kılgısal amacını, sosyal gerçeklik belirler. Tüze bu fonksiyonu ile maşer zarfında yaşayan insanların, birbirleri ile yapmak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruhsal bir varlık olarak insanoğlunun yapısından kaynaklanan ihtiyaçlarını huzurlamaya çkızılışır. Tüze bu fonksiyonu ile mevlit, teehhül, ölüm vb. önemli biyolojik olayları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek dostluk düzeni dirimın esas gerçeklerini görmezden gelemez. Tüze düzeni, insanoğlunun saf yapısına ve bundan müterakki mevrut ihtiyaçlarına şayan başlamak zorundadır. Tüze önemli ölçüde, hesaplı gerçeklere de sınırlıdır; hesaplı yoksulluklara uymalı ve onları huzurlamalıdır. 3. Adalet Tüze bu fonksiyonu ile sınırlı bir kodifikasyon şeşna aldığı toplumsal ihtiyaçları, özü salt bir denklik düşüncesi olan türe ölçüsüne vurarak sahih kimliğini kulaklıır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kısaca teşhismıyla türe, “bir denklik düşüncesi”dir. “Adalet, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) başlamak üzere iki ayrı ayrı anlamda kullanılır. Adalet aslında ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, erdem, fazilet anlamında ferdî bir özelliği deyimler. Erkek her ahit haklı olana yönelir, her insana kendine düşeni icra etmek yolunda devamlı ve değsorunmez bir çaba gösterir. İşte bu tasarruf ve çabayı gösteren türe, özne (süje) ile ait oluşundan ötürü öznel (sübjektif) türe olarak nitelenir. Bir erdem olan öznel adaletin dışında ve ondan önce nesnel (objektif) bir türe kavramı vardır. Nesnel türe, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin müşahhas durumlarda gerçekleştireceği alışveriş biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte dostluk alanında hukuki kırat olarak sözcük konusu olan türe de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü dostluk, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve alacaklanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar kâffesidür.” Cemiyet kucakindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini kucakaziz kurallar bilcümleü olarak dostluk, bu değerlendirmelerde türe ölçüsünü kullandığı ve dökmek yerinde bulunduğuna bakarak, adaletin böylecene, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Tüze normlarında türe acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Mevcut dostluk ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü türe kavramı ortaya çıkmaktadır. Bu, tüm dostluk sistemine ve sistemlerine hâkim mevcut, nesnel ve salt bir kırat niteliğindeki adalettir. Tüze bir maşer düzenini kucakerir. Hukukun varlık nedeni de adalettir; lüzum bulunan düzeni vikaye etmek, gerekse onu değsoruntirmeyi meşrulaştırmak kucakin her ahit adalete esasvurulur. Nesnel ve yasa üstü türe hukukta huzurmıza oturmuş dostluk düzenlerinin birincil örneği, olması gereken dostluk anlamında dostluk idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile türe, bulunan dostluk düzenlerinin kendisine şayan olup olmadığı açısından bir kırat ve yorum ölçüsü olabilir. Yeniden bu özelliği ile türe, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun akdetmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile olumlu ve zararlı huzurlıklı ilişkilerde mevcut bu üç fonksiyon istikrar zarfında olduklarında, adil bir dostluk düzeninin gerçekleşmesi sağlanır. Alışılagelen olarak tüm dostluk normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak dostluk, hem adaleti gerçekleştirecek, hem sosyal yaşlakin uyacak, hem de bu sosyal dirimın amerikan barış zarfında sürebilmesi kucakin bir düzen görünümünü sağlamaya çkızılışacaktır.